A) GİRİŞ

TTK’nın 812. maddesinde sahte veya tahrif edilmiş çeklerin muhatap tarafından ödenmesinden kaynaklanan sorumluluk düzenlenmiştir. Söz konusu maddede yer alan düzenleme uyarınca sahte veya tahrif edilmiş çekin ödenmesi halinde muhatap bankanın kendisine ibraz edilen bir çeki öderken bu çeki inceleme yükümlülüğü altında olması nedeniyle sorumluluk kanun koyucu tarafından muhatap bankaya yükletilmiştir. Bununla birlikte anılan maddede düzenleyenin kusurunun mevcut olması halinde muhatap bankanın bu sorumluluktan kurtulacağı öngörülmüştür.

Bu çalışma kapsamında öncelikle sahte çek ve tahrif edilmiş çek kavramları açıklanmış olup devamında doktrin görüşleri ve yargı kararları kapsamında muhatap bankanın sahte veya tahrif edilmiş çekten sorumluluğunun niteliği, sorumluluğunun koşulları ve zararın kapsamı hakkında açıklamalara yer verilmiştir.

B) SAHTE VEYA TAHRİF EDİLMİŞ ÇEKİN ÖDENMESİNDEN KAYNAKLANAN SORUMLULUK

1. Sahte veya Tahrif Edilmiş Çek Kavramları

a. Sahte Çek

Çek üzerindeki sahtecilik geniş şekilde muhatap banka tarafından bastırılmış çek yapraklarının taklit edilmesi, çek üzerindeki imzaların, beyanların ya da imzalarla birlikte beyanların sahteliği şeklinde ortaya çıkabilmektedir.¹ Ancak TTK’nın 812.maddesinde muhatabın sorumluluğuna yol açan sahte çek, doktrinde ve Yargıtay içtihatlarında daha dar yorumlanmakta olup düzenleyenin zarara uğramasına sebep olan her türlü çekte sahtecilik bu hüküm kapsamına alınmamaktadır.

Doktrinde yer alan görüşe göre, TTK’nın 812.maddesinde düzenleme altına alınan muhatap bankanın sorumluluğuna yol açan sahtelik, çek üzerinde düzenleyene izafe edilen imzanın esasında düzenleyene veya düzenleyenin yetkili temsilcisine ait olmaması şeklinde ortaya çıkmaktadır.² Bu noktada özellikle geçerli bir temsil ilişkisinin mevcut olmamasına rağmen çek hesabı sahibinin temsilcisi sıfatı ile çek düzenlenmesi halinde, söz konusu şekilde düzenlenen çekler de TTK m. 812 kapsamında muhatap bankanın sorumluluğuna yol açan sahte çek olarak kabul edilmektedir.³

Diğer taraftan TTK’ın 801.maddesinde yer alan düzenleme gereğince muhatap banka sadece cirolar arasında düzenli bir teselsülün var olup olmadığını inceleme yükümlülüğü altında olma, ciro zincirinde yer alan cirantaların imzalarının geçerliliğini araştırma yükümlülüğü altında olmaması karşısında cirantaların imzalarındaki sahtecilik halinde muhatap bankanın TTK m. 812 kapsamında düzenleyene karşı sorumlu olup olmadığı hususu da doktrinde tartışılan bir diğer husustur. Doktrinde yer alan görüşe göre TTK m. 812 ile TTK m. 801’in birlikte yorumlanması gerekmekte olup, imzada sahtecilik kavramının sadece düzenleyenin ve düzenleyenin yetkili temsilcisinin imzasındaki sahteciliği kapsadığı anlaşılmalıdır.⁴

b. Tahrif Edilmiş Çek

Çekte tahrifat ise doktrinde çek üzerindeki beyanların, çekin zorunlu ya da ihtiyari unsurlarının ilgililerinin rızası olmaksızın değiştirilmesi şeklinde açıklanmaktadır.⁵ Bu kapsamda düzenleyen tarafından ilgili kısımları doldurularak düzenlenmiş bir çek içeriğinin, mevcut beyanlarının veya imzalarının herhangi bir şekilde değiştirilmesi halinde çekte tahrifattan söz edilebilecektir.⁶ Bununla birlikte çek üzerine düzenleyen tarafından bir paraf ile onaylanmamış gerçek olmayan unsurların ilave edilmesi halinde de çekte tahrifatın gerçekleştiğinden bahsedilmesi mümkün olacaktır.

Bu kapsamda düzenleyenin zararına yol açacak en önemli tahrifatın çekteki bedel kısmının değiştirilmesi veya çekte yazılı olan para biriminin değiştirilmesi olacağı açıktır. Nitekim böyle bir durumun ortaya çıkması halinde düzenleyenin hesabından daha yüksek miktarda bir paranın çekilmesi sonucu doğacaktır. Nitekim Yargıtay tarafından verilen bir kararda da “Çeklerin tutarlarında yapılan tahrifatın iğfal kabiliyetini haiz olması, büyüteçle bakılsa bile fark edilemeyecek nitelik taşıması davalı muhatap bankanın TTK’nın 724. maddesinden kaynaklanan kusursuz sorumluluğunu etkilemez. Zira davacı keşideciye mezkur maddenin ikinci cümlesinin öngördüğü biçimde bir kusurun isnadı mümkün değildir.”⁷ ifadelerine yer verilmek suretiyle çeklerin tutarlarında yapılan değişikliğin düzenleyenin zararına sebebiyet vermesi halinde bu durumun TTK m. 812 gereğince muhatap bankanın sorumluluğuna yol açtığı belirtilmiştir.

Bununla birlikte ibraz süresi dolan ve düzenleyenin çekten cayma hakkını kullandığı bir çekte düzenleme tarihinin değiştirilmesi sonucunda muhatap bankanın çeki ödemesi halinde düzenleyenin zararını muhatap banka karşılamakla sorumlu olacaktır. Ayrıca çek üzerinde yer alan sorumsuzluğa ilişkin ve devir yasağına ilişkin kayıtların silinmesi, çekin lehtara ilişkin kısımlarında ya da düzenleme yerinde, düzenleyenin isminde ve ödeme yerinde yapılacak tahrifatların da düzenleyenin zararına sonuçlar doğurması mümkün olup bu şekilde tahrif edilmiş bir çekin muhatap banka tarafından ödenmesi düzenleyene zarar veriyor ise muhatap banka TTK’nın 812. maddesi uyarınca bu zarardan sorumlu olacaktır.⁸

Diğer taraftan faiz kaydı, kabul, kabul süresi, kabul zorunluluğu, kabul etmemeden sorumsuzluk, vade, ibraz süresine ilişkin emredici hükme aykırı çeke yazılması caiz olmayan kayıtların metne sonradan ilave edilmeleri anılan kayıtlar yazılmamış sayıldıklarından tahrifat olarak değerlendirilmemektedir.⁹

2. Sahte veya Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinde Muhatap Bankanın Sorumluluğu

TTK’nın 812.maddesinde yer alan düzenleme esasında muhatap banka ile düzenleyen arasındaki çek anlaşması kapsamında muhatap bankaya ve düzenleyene yüklenen bir yan edim yükümlülüğü niteliğindedir. Nitekim ilgili madde uyarınca özellikle sahteliği ve tahrifatı önlemek amacıyla düzenleyen çek defterini korumak ve çek yapraklarını doldurmak konusunda özen göstermekle yükümlü olduğu gibi muhatap da çek bedelini öderken ibraz olunan çekin sahte veya tahrif edilmiş olup olmadığını araştırmakla yükümlü kılınmıştır.¹⁰ Bu yükümlülük kapsamında muhatap, çekteki düzenleyenin imzasının gerçekten hesap sahibine ya da yetkili temsilcisine ait olup olmadığını inceleyecek, bu kapsamda düzenleyenin imzasını bankada var olan diğer imza örneği ile karşılaştıracak ve ayrıca çek üzerinde herhangi bir tahrifat yapılıp yapılmadığını da kontrol edecektir.

Bu inceleme yükümlülüğü açısından çekin, üzerine çek çekilen hesabın bulunduğu şubeye itiraz edilmesi ile muhatabın başka bir şubesine ibraz edilmesi arasında herhangi bir fark bulunmamaktadır.¹¹ Başka bir deyişle çekin çek hesabının açıldığı şube dışında başka bir şubeye ibrazı halinde muhatabın düzenleyenin imzasına yönelik inceleme yapma yükümlülüğü devam etmektedir. Zira ÇekK m. 3/1 gereğince muhatap banka başka bir şubesine ibraz edilen çeki de işleme koyarak karşılığı bulunduğu takdirde ödemekle yükümlüdür. Söz konusu düzenleme kapsamında muhatabın gerekli incelemeyi yapmak için uygun tedbirleri almakla yükümlü olduğu doktrinde kabul edilmektedir.¹²

Ayrıca muhatabın bu özen yükümlülüğü çekin bir takas odasına ibrazı açısından da aynen geçerliliğini korumaktadır. Nitekim bu hususa ilişkin verilen bir Yargıtay¹³ kararında sahte çekin takas odasına ibrazı neticesinde ödenmesi halinde de muhatap bankanın düzenleyenin zararından sorumlu olduğu, takasa giren banka ile muhatap arasındaki iç ilişkinin bu durumu etkilemeyeceği belirtilmiştir.

Çekin sahte olması veya tahrif edilmiş olmasına rağmen muhatap banka tarafından ödeme yapılması halinde düzenleyenin uğrayacağı zararı TTK m. 812 uyarınca muhatap tazmin etme yükümlülüğü altındadır. Anılan hükümde muhatap bankanın bir kusuru bulunmaması halinde dahi sahte veya tahrif edilmiş bir çeki ödemiş olmaktan kaynaklanan düzenleyenin zararına katlanmakla yükümlü olacağı düzenlenmiş olduğundan hükümde düzenlenen muhatap bankanın sorumluluğunun doktrinde kanundan doğan ve kusursuz bir sorumluluk hali olarak düzenlendiği belirtilmiştir.¹⁴ Nitekim Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarında da muhatap bankanın işbu madde kapsamındaki sorumluluğunun kanundan kaynaklı ve kusursuz sorumluluk hali olduğu belirtilmiştir. Nitekim konuya ilişkin verilmiş bir Yargıtay kararında bankanın basiretli bir iş adamı gibi hareket etmek zorunda olduğu ve bu çerçevede çekle ödeme yapmayı kabul ederek müşterisi ile çek anlaşması yapmışsa, gerekli dikkat ve özeni göstermesi gerektiği, şüphe ve duraksama halinde, çeki uzman kişilere inceletmesi gerektiği ve hatta gerekiyorsa düzenleyene başvurarak onun cevabına göre hareket etmesi gerektiği belirtilerek muhatap bankanın sorumluluğunun kusursuz sorumluluk niteliğinde olduğu belirtilmiştir.¹⁵

Bununla birlikte TTK’nın 812.maddesinin ikinci cümlesinde de ifade edildiği üzere, düzenleyenin kendisine de bir kusur yükletilmesinin mümkün olduğu hallerde muhatap bankanın sorumluluğu da düzenleyenin kusuru oranında azalacak veya tamamen ortadan kalkacaktır. Başka bir deyişle düzenleyenin de sahte veya tahrif edilmiş çekin ödenmesinden kusuru olması halinde düzenleyen ve muhatap banka zararı kusurları oranında paylaşacaklardır.¹⁶ Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarında da düzenleyenin kusuru olması halinde muhatap bankanın kusurunun o oranda azalacağı belirtilmiştir.¹⁷

C) SONUÇ

TTK’nın 812.maddesinde düzenleme altına alınan muhatap bankanın sahte veya tahrif edilmiş çeki ödemeden sorumluluğu kanundan kaynaklanan kusursuz sorumluluk hali niteliğindedir. Bu kapsamda muhatap bankanın düzenleyenin uğradığı zarar nedeniyle herhangi bir kusuru olmadığını ispat etmesi halinde dahi düzenleyenin zararını karşılama yükümlülüğü altındadır. Bununla birlikte düzenleyenin sahte veya tahrif edilmiş çekin ödenmesinde kusuru bulunması halinde de kanun koyucu muhatap bankanın sorumluluğunun düzenleyenin sorumluluğu oranında azalacağını düzenlemiştir.

Fırat Gültekin & Partners

1. Tanın, Hilal Yener, Sahte Veya Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Kaynaklanan Sorumluluk, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, vol.16, no.2-Cilt 2, 2017, s. 809.
2. Kendigelen, Abuzer/Kırca, İsmail, Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul 2019, s.318.
3. Kendigelen/Kırca; s. 318
4. Domaniç, Hayri, Kıymetli Evrak Hukuku ve Uygulaması (Türk Ticaret Kanunu Şerhi), C. IV, İstanbul 1990, s. 613; Bahtiyar, Mehmet, Kıymetli Evrak Hukuku, 13. Basım, İstanbul 2016, s.156; Erdem, Nuri, Kambiyo Senetlerinde Senet Metninde Değişiklikler (Tahrifat), Vedat Kitapçılık, İstanbul 2008, s.77, 78’ten naklen Tanın, Hilal Yener, Sahte Veya Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Kaynaklanan Sorumluluk, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, vol.16, no.2-Cilt 2, 2017, s.809.; Kendigelen/Kırca; s. 318.
5. Kendigelen/Kırca; s. 318.
6. Tanın; s. 813.
7. Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 23.03.1989 tarihli 1988/ 4814 E. 1989/ 1859 K. sayılı kararı için bkz. www.kazanci.com.tr (Erişim Tarihi ve saati: 19.12.2020 18:30).
8. Tanın; s, 814 ve 815.
9. Tanın; s. 815.
10. Kendigelen; s. 277.
11. Kendigelen/Kırca; 313.
12. Kendigelen/Kırca; 314.
13. Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 12.6.2015 tarihli 2015/2079 E. 2015/8219 K. sayılı kararı için bkz. www.kazanci.com.tr (Erişim Tarihi ve saati: 20.12.2020 10:30). “Davalı vekili, sahte olarak basılıp düzenlenen dava konusu çekin takasa verilerek tahsil edildiğini, çekin fiziki olarak müvekkili bankaya ibraz edilmediğini ve bedelinin de müvekkilince ödenmediğini, fiziken müvekkiline ibraz edilmeyen çek üzerinde imza kontrolünün, tahrifat yapılıp yapılmadığının ve sahte olarak basılıp basılmadığının kontrol imkanının bulunmadığını, sahte çekle yapılan ödemeden doğan zararının oluşmasında İngbank’ın kusurlu olduğunu savunarak, davanın reddini istemiştir. Mahkemece, iddia, savunma ve tüm dosya kapsamına göre, muhatap bankanın şüpheli gördüğü çeklerle ilgili araştırma yükümlülüğünde olduğu, davalı Bankanın böyle bir araştırma yapmadığı, doğan zarardan sorumlu tutulması gerektiği, protokolün 9 ve 16. maddelerinde belirtilen hükümler takasa giren banka ile muhatap banka arasındaki iç ilişkideki sorumluluğa ilişkin olup, davalı muhatap bankanın sorumluluğunu ortadan kaldırmadığı
14. Tanın; s. 808; Kendigelen/ Kırca; 318.
    Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 17.03.1983 tarihli E.1126, K.1289 sayılı kararı için bkz. YKD, 1983, C.9, S. 5, s. 725’en naklen Tanın; s.819; “Öğretiye ve yerleşik
15. Yargıtay uygulamasına göre, muhatap bankanın bu maddede öngörülen sorumluluğu kusur aranmayan bir sorumluluk olup, muhatap kusursuzluğunu ispat etse bile bu sorumluluktan kurtulamaz.” Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 21.10.2014 tarihli 2013/15613 E. 2014/16098 K. sayılı kararı için bkz. www.kazanci.com.tr (Erişim Tarihi ve saati: 17.12.2020 20:00); Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 12.5.2015 tarihli 2015/432 E. 2015/6736 K. sayılı kararı için bkz. www.kazanci.com.tr (Erişim Tarihi ve saati: 17.12.2020 19:45).
16. Kendigelen/ Kırca; s. 318.
17. “Somut olayda, dosya ekinde bulunan sahte çekteki bazı imzalar ile keşideci imzasının hiç benzemediği sabit olup, davalı banka kendisinde mevcut bulunan keşideci imzası ile çeklerdeki imzaları neden karşılaştırmadığı hususunda da bir beyanda bulunmamaktadır. Ancak, davacı tarafta çek defterini iyi saklamaması halinde doğan zarardan müterafik kusurludur. Bu durumda, mahkemece öncelikle davalının kusursuz sorumlu olduğu kabul edilerek, bunun yanında davacıya da atfı kabul bir kusurunun bulunduğu dikkate alınarak gerektiğinde bu konuda bankacı bilirkişiden bir rapor alınmak suretiyle karar verilmesi gerekirken eksik incelemeye dayalı yazılı şekilde hüküm tesisi doğru olmamış” Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 12.5.2015 tarihli 2015/432 E. 2015/6736 K. bkz. www.kazanci.com.tr (Erişim Tarihi ve saati: 20.12.2020 10:35); Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 16.4.2012 tarihli 2010/15819 E. 2012/6169 K. bkz. www.kazanci.com.tr (Erişim Tarihi ve saati: 20.12.2020 11:35); Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 5.6.2003 tarihli 2002/13371 E.. 2003/5992 K. bkz. www.kazanci.com.tr (Erişim Tarihi ve saati: 20.12.2020 10:40).

KAYNAKLAR

• Kendigelen, Abuzer/Kırca, İsmail :Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul 2019.
• Tanın, Hilal Yener :Sahte Veya Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Kaynaklanan Sorumluluk, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, vol.16, no.2-Cilt 2, 2017, ss.805-828.